امروزه بديهي است كه آمار و اطلاعات مختص شهرداري ها نبوده، بلكه مقوله اي عام در تمامي سازمان ها و شئون زندگي اجتماعي و شهري و حتي فردي ميباشد. اما آنچه كه مفهوم اطلاعات يا «داده» را در شهرداري ها با خيلي از سازمان هاي ديگر متمايز مي سازد دقيقاً مستتر در فلسفه وجودي و نوع كاركرد شهرداري است.
همچنان كه بیشتر دست اندرکاران امر مدیریت شهری می دانند، مضمون و محتواي تمامي مشكلات مطرح شده از جانب حوزههاي مختلف فعاليتي شهرداري حول محور «فقدان آمار و اطلاعات» دور ميزند. در پيشنهادات ارايه شده توسط اين حوزهها نيز بيشتر به ايجاد بانك اطلاعاتي يا طرحهاي جامع موضوعي پرداخته می شود.
امروزه بديهياست كه آمار و اطلاعات مختص شهرداري ها نبوده، بلكه مقولهاي عام در تمامي سازمان ها و شئون زندگي اجتماعي و شهري و حتي فردي ميباشد. اما آنچه كه مفهوم اطلاعات يا «داده» را در شهرداري ها با خيلي از سازمان هاي ديگر متمايز ميسازد دقيقاً مستتر در فلسفه وجودي و نوع كاركرد شهرداري است.
يك سازمان دولتي بمانند آموزش و پرورش يا بانك يا يك شركت خودروسازي مجموعه فعاليتهايش مبتني بر ويژگيهاي زمين، ملك، ساختمان، خيابان و ساير فضاهاي شهري نيست. به عبارت ديگر دغدغه مهم چنين سازمان هايي مديريت زمين و ساختمان و فضاهاي شهري و تأسيسات و تجهيزات شهري نبوده و اساساً اين سازمان ها بيشتر خدمات و كالاها يا افراد را مدنظر قرار ميدهند. بردن اينگونه فعاليت ها به دنياي كامپيوتر و انفورماتيك از يك همگوني و همتيپي خاصي برخوردار است و آن عدم ارجاع اين فعاليت ها به زمين و به عبارت ديگر تكبعدي بودن آنهاست.
اصولاً ما انسان ها پديدههاي دنياي اطراف خود را با چند سؤال اساسي مورد شناسايي قرار ميدهيم: "چه چيز؟"، "چه مقدار؟" "چه تعداد؟"، "دركجا؟"، "چگونه؟" و "چرا؟" و ... سؤال "دركجا؟" در بسياري از نمونه سازمان هاي ذكرشده از اهميت چنداني براي مديريت فعاليت هايش برخوردار نيست. اما در مورد فعاليت هاي شهرداري يكي از سه سؤال اساسي (چه چيز، چه تعداد، دركجا) قلمداد ميشود. بطور خلاصه آنچه كه كار انفورماتيكي را در شهرداري و براي فعاليت هاي اختصاصي شهرداري متفاوت، مشكل و پيچيده ميسازد، همان سئوال "دركجا" ميباشد.
براي نشان دادن "دركجايي" (Position) پديدههاي شهري نقشه مورد استفاده قرار ميگيرد. اما تعداد اين پديدهها و ويژگي هاي توصيفي آنها (Attributes) به قدري متنوع و زياد بوده و روابط آنها به قدري پيچيده است كه امكان توضيح و توصيف حتي چند هزارم آنها نيز بر روي نقشههاي مرسوم كاغذي وجود ندارد. از سوي ديگر تصور خصيصههاي پديدههاي شهري بدون ملاحظه آنها در مكان و شناخت روابط اين پديدهها عملاً غيرممكن، غيرمفيد و ناصحيح بوده و در صورت چنين اِعمال برداشت هايي از واقعيت هاي شهري با چندگانگي اطلاعاتي مواجه خواهيم شد. و اين امر اساساً با روح يكپارچگي شهر و كليت شهر منافات خواهد داشت. به عبارت ديگر شهر واقعيتي واحد و يكپارچه است و تقسيمات عملكردي و وظيفهاي تأثيري در كليت آن نميتواند داشته باشد. شبيهسازي كردن اين واقعيت يكپارچه در محيط انفورماتيكي بهترين و ايدهالترين شيوه ممكن براي مديريت و برنامهريزي شهر خواهد بود كه در دو مسير برداشت اطلاعات توصيفي شهر (Attribute Data) و برداشت اطلاعات نقشهاي (گرافيكي) شهر پيگيري ميشود. پايهريزي محيطي انفورماتيكي كه اين دو نوع اطلاعات را توأمان مورد استفاده قرار داده و خروجيهاي لازم را ارايه نمايد تكنولوژي خاصي را لازم دارد و پيش از آن روش شناسي خاصي را ميطلبد.
درك تقدم يا تأخر ظرف (نقشه) بر مظروف (اطلاعات) و مرزهاي مبهم تمايز اطلاعات نقشهاي با اطلاعات توصيفي امري سهل و ممتنع بوده و اين امر بسياري از كارشناسان را دچار اشتباه ميسازد. مثال بارز اين امر در برخی شهرداري ها مثل اصفهان از اواخر دهه 60 و شهرداري تهران از اواخر دهه 40 مشهود است. بطوري كه عدم ملاحظه گرافيكي بودن بسياري از اطلاعات شهري منجر به سرمايهگذاريهاي هنگفت و تكرار آنها در عرض ده سال يا كمتر شده و نتيجهاي جز دوباره كاري و اتلاف وقت و به بار آمدن تجربيات تلخ و شيرين(!) نداشته است.
در حقيقت كانون توجه هرگونه برنامه يا طرح جامع كامپيوتري براي شهرداري ها ميبايست جوهره فعاليت شهرداري ها يعني سيستم هاي اختصاصي شهرداري ها واقع ميشد كه به خطا و بنا بر سهلانگاري به سمت فعاليت هاي عمومي شهرداري ها سوق پيدا كرده و رسالت اصلي شهرداري ها به فراموشي سپرده شده است.
امروزه تكامل بانك هاي اطلاعاتي، تكامل نرمافزارهاي گرافيكي و پيدايش و توسعه سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي اين نويد را ميدهد كه با اندك ملاحظات علمي و فني در مسير فعاليت هاي انفورماتيكي شهرداري ها بتوان به اين سيستم هاي هوشمند و قابل اتكا و اعتماد دست يازيد.
اين امر قطعاً در گرو ايجاد تغييرات بنيادين در نگرش هاي سنتي نسبت به نقشه و مميزي بوده و استحكام اين دو ركن اساسي سيستم هاي انفورماتيكي تضمينكننده تمامي فعاليت هاي ريز و درشت ديگر خواهد بود.
دستيابي به چنين امكاناتي مستلزم طراحي و توسعه پايگاه اطلاعات گرافيكي يا بانكنقشهاي شهر است. اين بانك مبني بر يك چارچوب كلي است كه حداقل اطلاعات پايهاي يعني حدود بلوك هاي شهري را شامل ميشود كه از درون آنها خود به خود شبكه معابر شهري نيز پديدار ميشود. اين دو مؤلفه، اصليترين زير ساخت تشكيل، تغذيه و توسعه پايگاه اطلاعات گرافيكي شهر را تشكيل ميدهد. تهيه عكس هاي هوايي جديد بهترين موقعيت را براي شناخت چهره واقعي و امروزي شهر بدست ميدهد. ترسيم خطوط كلي شهر كه از طريق تبديل اين عكس ها به نقشههاي مناسب صورت خواهد گرفت، هرگاه به روش رقومي انجام شود اولين گام در تحقق واقعي پايگاه اطلاعات شهرداري تبريز خواهد بود. به عبارت ديگر اين زيرساخت با ويژگي توسعه پذيري، به هنگام سازي و جامعيت ميتواند پذيراي نقشههاي قديمي طرح هاي شهري قديمي و نقشهها و طرح هاي آينده باشد. و اين در صورتي امكانپذير است كه با استفاده از امكانات تكنولوژي امروزي نقشههاي سنتي كاغذي (Analogformat) را به نقشههاي فايلي رقومي (Computer readable format) تبديل نماييم.